Fils de Grece: Μια πλήρης ανάλυση της ταινίας

Σε προηγούμενο άρθρο μας συστήσαμε την ταινία Fils de Grece. Η ταινία τότε δεν είχε ξεκινήσει να προβάλλεται στους κινηματογράφους και θεωρούμε λάθος μας την πρότασή της πριν μπορέσουμε να την παρακολουθήσουμε. 

Η ταινία παρουσιάζει την ιστορία μιας κοπέλας που επιχειρεί μια ιστορική έρευνα στο οικογενειακό της παρελθόν, αλλά και στο παρελθόν των παιδιών του Εμφυλίου, με αφορμή ένα σοβαρό νευρολογικό περιστατικό της γιαγιάς της, πολιτική πρόσφυγα από την πρώην Σοβιετική Ένωση.

Η ταινία παρουσιάζει γενικά πολλά, κινηματογραφικά και ιστορικά προβλήματα. 

Κινηματογραφικά

Η ταινία προσπαθεί να εμπλέξει το αρχειακό υλικό (που εσφαλμένα προβλήθηκε ως σπάνιο) με μια σύγχρονη μυθοπλασία της ερευνητικής διαδικασίας που ακολουθεί η εγγονή και ο νεαρός γιατρός που βοηθά τη γιαγιά και την ίδια, καθώς και μια ακόμα δυάδα ερασιτεχνών ερευνητών. Ωστόσο, η σύνδεση των δύο γίνεται τόσο άγαρμπα και άτεχνα, που δυσκολεύει εξαιρετικά τον θεατή στο να παρακολουθήσει την πλοκή της ταινίας.

Η αισθητική της ταινίας παρουσιάζει επίσης σοβαρά προβλήματα. Σχηματικού χαρακτήρα σκηνές (η ερωτική σκηνή στην Παιδόπολη) δίνονται με τόσο άτεχνο τρόπο και τόσο κακή σύνδεση με την υπόθεση που ξενίζουν και κάνουν τον θεατή να αναρωτιέται τι σχέση έχουν με το όλο έργο. Κακή, κάκιστη ηθοποιία (ο σκηνοθέτης θα μπορούσε να κρατήσει μόνο το πολύ δυνατό κατά τα άλλα, μαρτυριακό υλικό) με διαλόγους που παραπέμπουν σε ταινίες Παπακαλιάτη και κυρίως εξωπραγματικούς, μη ρεαλιστικούς χαρακτήρες. 

Ιστορικά

Σε δεύτερο επίπεδο η ταινία τηρεί ίσες αποστάσεις από τα δύο εμφυλιακά στρατόπεδα, αγνοώντας μέρος της ιστορικής πραγματικότητας. Η λογική του "και αυτοί αλλά και οι άλλοι έχουν τις ευθύνες τους" δεν επιτρέπει στο θεατή να δημιουργήσει γνώμη μέσα από τα ντοκουμέντα για το ζήτημα του Παιδομαζώματος/Παιδοφυλάγματος. Συστηματικά αγνοούνται τα παρακάτω στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα: 

1. Το γεγονός ότι το 1948, υπήρξε στρατιωτική επιχείρηση μαμούθ στην περιοχή του Γράμμου από τον Εθνικό Στρατό, κατά τη διάρκεια της οποίας ξεκίνησε το ζήτημα των παιδιών και των αμάχων στις εμπόλεμες ζώνες.
2. Το γεγονός ότι το 1948, που τίθεται και από τον ΔΣΕ το ζήτημα των παιδιών και των αμάχων, ξεκινούν τυφλοί, μαζικοί βομβαρδισμοί (και με βόμβες ναπάλμ) σε όλο τον ορεινό όγκο του Γράμμου και στο Βίτσι. Από τα 85 χωριά του Γράμμου τα 65-67 βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο του ΔΣΕ και παρά το γεγονός, ότι κατοικούνταν από Έλληνες πολίτες που αναγνώριζε και το επίσημο κράτος ως τέτοιους, ισοπεδώθηκαν και κάηκαν με τυφλά χτυπήματα της αεροπορίας.
3. Την πάγια άποψη του ΓΕΣ και του επίσημου κράτους, ότι όλα αυτά τα χωριά του Γράμμου, με έντονο το μειονοτικό στοιχείο των Σλαβομακεδόνων, ήταν τροφοδότες και αιμοδότες των ανταρτών και άρα δεύτερης και τρίτης κατηγορίας πολίτες, αν νοούνταν καν ως πολίτες.
4. Το γεγονός ότι το 1948, ο Εθνικός Στρατός διενέργησε μια ευρύτατης κλίμακας επιχείρηση "καμμένης γης" κατά την οποία εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι της ελληνικής υπαίθρου μεταφέρθηκαν με τη βία κοντά στα αστικά κέντρα για να μην τροφοδοτούν τους αντάρτες. Χιλιάδες χωριά ερημώθηκαν, χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν στην πορεία και παραγκουπόλεις στήθηκαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας, από αυτούς που η κυβέρνηση τότε αποκαλούσε "συμμοριτόπληκτους".

Τα παραπάνω λοιπόν συνθέτουν μια εικόνα μονόπλευρης ασύμμετρης κρατικής βίας απέναντι σε πολίτες που οδήγησε και την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση του βουνού να λάβει μέτρα μετακίνησης των πολιτών (και όχι μόνο των παιδιών) στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Από τα παραπάνω σαφώς διαφαίνεται ότι και οι δύο πλευρές ΔΕΝ είναι ίδιες...

Σε ότι αφορά τις Παιδοπόλεις. 

1. Αγνοείται το σκάνδαλο της εποχής του Εμφυλίου για τις παράνομες υιοθεσίες-πωλήσεις παιδιών σε οικογένειες Αμερικανών. Η όλη υπόθεση τοποθετείται σε περιπτοσιολογία.
2. Αναφέρεται ότι οι κυρίες των σαλονιών αφήσαν τις ασχολίες τους και προσπάθησαν να σώσουν τα παιδιά της χώρας, χωρίς να δίνεται ξεκάθαρα η ανακρίβεια του παραπάνω ισχυρισμού και η ένταξή του σε μια πολυεπίπεδη και πανίσχυρη κρατική αντικομμουνιστική προπαγάνδα. 

Σε ότι αφορά τα παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

1. Σκιάζεται η χαώδης διαφορά ανάμεσα στο επίπεδο παροχών που δίδονταν στα παιδιά των πολιτικών προσφύγων από τις Λαϊκές Δημοκρατίες, σε σχέση με τις Παιδοπόλεις. Δύο στα τρία παιδιά- πρόσφυγες της ταινίας έχουν λάβει υψηλότατη ακαδημαϊκή μόρφωση. Για να μην αναφερθούμε σε αντίστοιχες περιπτώσεις σπουδαίων Ελλήνων επιστημόνων που μορφώθηκαν και σπούδασαν με τη μέριμνα του κράτους στις Λαϊκές Δημοκρατίες (Μαρία Μπέικου, Δημοσθένης Μπαρτζώκας κ.ά.) 
2. Σκιάζεται το γεγονός ότι στις Παιδοπόλεις διδάσκονταν μόνο τεχνικά επαγγέλματα στα παιδιά και ότι το μορφωτικό τους επίπεδο παρέμεινε χαμηλότερο ακόμα και από τον ελληνικό μέσο όρο της εποχής.
3. Δεν αναφέρεται καθόλου η αντίληψη που καλλιεργήθηκε στα παιδιά των Ελλήνων προσφύγων, ότι ήταν Έλληνες και ότι έπρεπε να διεκδικήσουν να επιστρέψουν όποτε το επιθυμούσαν στην πατρίδα τους. Τα παιδιά των Ελλήνων προσφύγων, διδάσκονταν υποχρεωτικά τα ελληνικά, διατηρούσαν ελληνικούς συλλόγους και οργανώσεις και την ελευθερία να επιστρέψουν στη χώρα τους, ελευθερία που δεν τους δίνονταν από το ελληνικό κράτος, έως και το 1975

Κι εδώ λοιπόν η τήρηση ίσων αποστάσεων δεν δικαιολογείται. 

Πολιτική σύνδεση

Με μεγάλη αφέλεια η ταινία επιχειρεί και ορισμένες πολιτικές αναλογίες με τη σύγχρονη πραγματικότητα: 

1. Γίνεται η  σύνδεση ανταρτών του ΔΣΕ και κουκουλοφόρων που πετούν πέτρες και καίνε αυτοκίνητα. Σύνδεση παντελώς άσχετη, αφού η κορύφωση της ταξικής πάλης στην Ελλάδα ουδεμιά σχέση μπορεί να έχει με σκιώδεις χώρους που δρα η Ασφάλεια και βρίθουν ναρκωτικών. Ο κύριος Γρηγοράτος θα έπρεπε να προσέξει εδώ περισσότερο.
2. Γίνεται η σύνδεση Δεκεμβριανών 1944 με τα "Δεκεμβριανά" για τον Αλέξη Γρηγορόπουλο. Ξανά κι εδώ αφελέστατος συσχετισμός που "μπάζει από 1000 τρύπες".
3. Γίνεται η απαράδεκτη ανιστόρητη σύνδεση των οπλιτών που υπέγραψαν δήλωση στη Μακρόνησο (αρχειακό υλικό παράδοσης όπλων στα ΕΤΑΞ από το Βασιλιά Παύλο) κατόπιν φριχτών βασανιστηρίων και πιέσεων με τους νεοναζί δολοφόνους της Χρυσής Αυγής. Να θυμίσουμε στον κύριο Γρηγοράτο ότι πολλοί υπογράψαντες δήλωση, υπήρξαν αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που δεν άντεξαν στα μαρτύρια της Μακρονήσου και μετά τον Εμφύλιο στελέχωσαν την ΕΔΑ... Κανείς, ούτε κι οι ίδιοι οι Μακρονησιώτες που δεν υπέγραψαν δεν έκανε τέτοια σύνδεση...

Ο Εμφύλιος πόλεμος έλαβε χώρα μετά από μια δίχρονη περίοδο Λευκής Τρομοκρατίας κράτους και δεξιού παρακράτους που δολοφονούσαν, βασάνιζαν και τρομοκρατούσαν ολόκληρη την ελληνική ύπαιθρο. Ήταν επίσης κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης του ελληνικού λαού, γεγονός που δεν φάνηκε πουθενά σε ολόκληρη την ταινία.

Το αρχειακό υλικό

Η ταινία Fils de Grece διαφημίστηκε από πολλά μέσα ως ταινία που παρουσιάζει σπάνιο αρχειακό υλικό. Το παραπάνω δεν είναι ακριβές. Συγκεκριμένα το αρχειακό υλικό προέρχεται: 

1. Από το αρχείο της ΕΡΤ που σχετίζεται με ανταποκρίσεις και την κυβερνητική προπαγάνδα της εποχής.
2. Από το αρχείο του Μάνου Ζαχαρία και του Γιώργου Σεβαστίκογλου, που διατίθεται και στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ. Μάλιστα ο Ριζοσπάστης έχει κυκλοφορήσει και DVD με την ταινία μικρού μήκους τους με τίτλο "Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας".

Μόνο μέρος του υλικού που σχετίζεται με την Σπαρτακιάδα είναι πραγματικά σπάνιο και είναι ζητούμενο το αν καλύπτει ένα 5λεπτο της ταινίας.

Καταλήγοντας, πρέπει να τονίσουμε το εξής: Η ταινία Fils de Grece ΔΕΝ εξετάζει ουσιαστικά το ζήτημα των παιδιών του Εμφυλίου.

 Εξετάζει το ζήτημα της απώλειας της παιδικότητας μέσα στη δίνη ενός πολέμου.

Με άλλα λόγια, καταπιάνεται με ένα δεδομένο που δεν μπορεί να αποτελεί την ουσία ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ. Σε κάθε πόλεμο τα παιδιά χάνουν την παιδικότητά τους. Αυτό δεν είναι το ζητούμενο. Αυτό είναι γεγονός αυταπόδεικτο. Είναι σαν να επικεντρώνεις στο δέντρο και να χάνεις το δάσος, που αποτελεί το ζήτημα των αμάχων και όχι μόνο των παιδιών του Εμφυλίου. 

Θέματα όπως αυτό της συμπεριφοράς των δύο αντιπάλων απέναντί τους, της εργαλειοποίησης του ζητήματος και της ενσωμάτωσής του στην προπαγάνδα της εποχής, των αντιστάσεων που καλλιεργήθηκαν στα παιδιά των προσφύγων και των φυλακισμένων από τον κόσμο της αριστεράς και τα ιδεολογικά τους ερείσματα, είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα που αποτελούν την ουσία του Παιδομαζώματος/Παιδοφυλάγματος.

Θέματα σοβαρά και ενδιαφέροντα που δεν απασχόλησαν ούτε στο ελάχιστο την ταινία. 

Φωτογραφικά ντοκουμέντα: Έντυπα

Περιοδικό Νέα Γενιά της ΕΠΟΝ των Λαϊκών Δημοκρατιών

Βιβλίο της Βασιλικής Χωροφυλακής: Ο Γυρισμός στη Γαλάζια Ελλάδα

Βιβλίο του Υπουργείου Παιδείας για το Παιδομάζωμα

Βιβλίο της Αδελφότητας Θεολόγων "Η Ζωή του Παιδιού" για το Παιδομάζωμα

Γυναικείο Περιοδικό της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Οργάνωσης Γυναικών, για τις Ελληνίδες πρόσφυγες στις Λαϊκές Δημοκρατίες 

Περιοδικό οργάνωσης νέων στις Λαϊκές Δημοκρατίες 1968

Περιοδικό Ελληνικό Φως της Μητροπόλεως Αθηνών 

Βιβλίο της Βασιλικής Οργάνωσης Εθνικής Διαφώτισης για το Παιδομάζωμα

Φωτογραφικά ντοκουμέντα: Παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες

Α Καλλιτεχνικό Φεστιβάλ προσφύγων στην ΕΣΣΔ 1960

Έναρξη του Γ Καλλιτεχνικού Φεστιβάλ προσφύγων στην ΕΣΣΔ 1966

Εορτασμός Εθνικής Αντίστασης από παιδιά προσφύγων στην ΕΣΣΔ

Εορτασμός του 1821 από παιδιά προσφύγων στην ΕΣΣΔ

Μουσική ομάδα Ελληνίδων του Γκάμπροβου

Ομάδα αποφοίτων Ελλήνων σε πανεπιστήμιο της Σόφιας 1956

Ομάδα ποδοσφαίρου Ελλήνων μαθητών στο Σλίβεν

Όμιλος ελληνικής γλώσσας στη Σόφια με την δασκάλα τους  Έλλη Χατζηπαπα

Παιδική κατασκήνωση Γκαμπροβου με τη δασκάλα τους Έλλη Γκαγκουλια

Παιδικός σταθμός  Ελλήνων στο Βασιλιτσκο έξω από την Πράγα

Παιδικός σταθμός στο Σλιβεν το 1950. Ανάμεσα στα παιδιά οι  δάσκαλοι Τσικουλας και Θεσσαλός

Αγώνας δρόμου της 2ης Σπαρτακιάδας Προσφύγων

Τσεχοσλοβάκοι γιατροί εξετάζουν Ελληνόπουλα που μόλις έφθασαν

Φροντιστήριο δασκάλων ελληνικής γλώσσας δεξιά ο δάσκαλος Γκαγκουλιας, στο βάθος όρθιοι οι Παπαγεωργίου και Σεγκούνοφ

Ελληνικό χορευτικό συγκρότημα Σόφιας

Χορωδία Ελλήνων προσφύγων Σόφιας